تولیدکنندگان لوله مانیسمان: تحلیل فرآیند و بازیگران اصلی در ایران

لوله مانیسمان، که به طور تخصصی به عنوان لوله بدون درز شناخته می‌شود، ستون فقرات صنایع زیرساختی و استراتژیک کشورمان است. این نوع لوله‌ها، به دلیل فقدان هرگونه خط جوش، از استحکام مکانیکی فوق‌العاده‌ای برخوردارند و قادر به تحمل فشارهای بسیار بالا، دماهای متغیر و محیط‌های خورنده هستند. این ویژگی‌ها، لوله مانیسمان را به عنصری حیاتی در بخش‌های نفت، گاز، پتروشیمی، صنایع نیروگاهی و سیستم‌های انتقال سیالات پرفشار تبدیل کرده است. کیفیت نهایی این محصولات، که مستقیماً با ایمنی عملیاتی و طول عمر زیرساخت‌ها در ارتباط است، وابستگی مطلق به توانمندی‌های فنی تولیدکنندگان لوله مانیسمان دارد. در شرایط تحریمی و نیاز به خودکفایی، دانش و ظرفیت داخلی برای تولید این محصول پیچیده، یک مزیت استراتژیک محسوب می‌شود. این مقاله با هدف ارائه یک تحلیل جامع، بر روی فرآیندهای فنی، الزامات استانداردسازی و معرفی بازیگران کلیدی در عرصه تولید لوله بدون درز در ایران تمرکز خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: تفاوت لوله جوشی و مانیسمان: راهنمای جامع انتخاب مواد لوله‌کشی صنعتی

فرآیند پیچیده؛ از شمش تا محصول نهایی در کارخانه لوله مانیسمان

تولید لوله مانیسمان فرآیندی بسیار پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر از لوله‌های درزدار (جوشی) است و نیازمند تجهیزات سنگین و کنترل دقیق متالورژیکی است. در این بخش، مراحل اساسی تبدیل مواد اولیه به محصول نهایی در یک کارخانه لوله مانیسمان موفق بررسی می‌شود.

 

الف) مزیت مواد اولیه (شمش فولادی)

برخلاف لوله‌های درزدار که از برش و فرم‌دهی ورق‌های فولادی تولید می‌شوند، لوله مانیسمان باید از شمش فولادی (Billet) با مقطع گرد تولید شود. دلیل این امر، ماهیت بدون درز بودن محصول است. شمش، که محصول ذوب و ریخته‌گری مداوم است، ساختار دانه‌ای یکنواخت‌تری دارد و هیچ نقطه ضعفی (مانند ناحیه متأثر از حرارت جوش) در طول محور طولی لوله وجود ندارد. انتخاب صحیح ترکیب شیمیایی شمش (بسته به گرید مورد نیاز، مانند کربن استیل، آلیاژی یا ضدزنگ) اولین و مهم‌ترین گام در تعیین استحکام نهایی لوله است. هرگونه ناخالصی یا ترک در شمش اولیه، در مراحل بعدی تشدید شده و منجر به شکست محصول خواهد شد.

بیشتر بخوانید: کاربرد های اتصالات و شیرآلات UPVC در صنایع مختلف؛ از کشاورزی تا تصفیه‌خانه‌ها

ب) فرآیند تولید بدون درز

فرآیند تولید لوله مانیسمان معمولاً بر پایه روش نورد گرم و استفاده از نیروی گریز از مرکز (Mannesmann Process) استوار است.

• حرارت‌دهی: شمش فولادی به دمای آستنیتی (حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه سانتی‌گراد) رسانده می‌شود تا انعطاف‌پذیری کافی برای تغییر شکل پیدا کند.
• سوراخ‌کاری اولیه (Piercing): این حیاتی‌ترین مرحله است. شمش گرم شده با نیروی بسیار زیاد بر روی یک مته مخروطی شکل فشار داده می‌شود تا یک سوراخ محوری در مرکز آن ایجاد شود. این عمل منجر به تولید یک لوله مادر (Hollow Shell) می‌شود.
• اعمال نیروی گریز از مرکز و عبور از غلتک: لوله مادر بر روی غلتک‌های اریب (Mill Rolls) قرار گرفته و چرخانده می‌شود. این چرخش، همراه با فشار غلتک‌ها، باعث نازک شدن دیواره و افزایش طول لوله می‌شود.
• نورد تکمیلی و اصلاح ابعاد: لوله در مراحل بعدی (مانند Mandrel Mill یا Plug Mill) تحت نورد مجدد قرار می‌گیرد تا قطر و ضخامت دیواره دقیقاً مطابق با مشخصات فنی (مانند رده ۴۰ یا رده ۸۰) تنظیم شود.
• عملیات حرارتی و تست: پس از کاهش ابعاد، لوله‌ها ممکن است تحت عملیات حرارتی (مانند کوئنچ و تمپر یا نرماله کردن) قرار گیرند تا خواص مکانیکی مطلوب حاصل شود. در نهایت، تست‌های هیدرواستاتیک و بازرسی‌های غیرمخرب انجام می‌گیرد.

 

ج) نقش استانداردها

از آنجا که محصول نهایی باید در محیط‌هایی با ریسک بالا (مانند انتقال گاز با فشار چند صد بار) به کار رود، رعایت استانداردهای بین‌المللی برای کارخانه لوله مانیسمان ضروری است. این استانداردها پارامترهایی چون حداقل ضخامت مجاز، خواص کششی، مقاومت به ضربه و تست‌های غیرمخرب را تعریف می‌کنند. مهم‌ترین این استانداردها شامل API 5L (صنایع نفت و گاز)، ASTM A106/A53 (عمومی و ساختمانی)، DIN آلمان و استانداردهای ملی ایران (ISIRI) هستند. انطباق کامل با این معیارها، تضمین کننده قابلیت استفاده لوله در پروژه‌های مهندسی است.

بیشتر بخوانید: انواع لوله استیل و کاربرد آن ها در صنعت و ساختمان‌سازی

بخش دوم: مرکزیت بازار: مقایسه جامع برندهای تولیدکننده لوله مانیسمان برتر ایران

بازار لوله مانیسمان در ایران به دلیل نیاز استراتژیک، رقابتی و تخصصی است. اگرچه واردات (به ویژه از چین، هند، روسیه و اوکراین) در سایزها و گرید‌های خاص همچنان وجود دارد، اما توانمندی تولید داخلی نقش بسزایی در تأمین نیازهای بلندمدت کشور دارد. در این بخش، به بررسی دقیق برجسته‌ترین برندهای تولیدکننده لوله مانیسمان داخلی می‌پردازیم.

 

۱. شرکت لوله و نورد اهواز (NLSA)

شرکت لوله و نورد اهواز به عنوان یکی از پیشگامان و بزرگترین تولیدکنندگان لوله‌های فولادی سنگین در ایران شناخته می‌شود. این شرکت به دلیل سابقه طولانی و ظرفیت تولید بالا، نقش محوری در تأمین نیازهای پروژه‌های زیرساختی عظیم ملی، به خصوص در بخش نفت و گاز (مانند خطوط انتقال گاز فشار قوی) ایفا کرده است.

تخصص و ظرفیت: این کارخانه توانایی تولید لوله‌های با قطر خارجی بزرگ (Large Diameter) و ضخامت‌های بالا را داراست، که اغلب برای خطوط انتقال اصلی مورد نیاز است.

استانداردها: اهواز پوشش‌دهی گسترده‌ای از استانداردهای بین‌المللی، به ویژه API 5L، را در سبد محصولات خود دارد، که این امر اعتبار آن را در مناقصات بزرگ دولتی افزایش می‌دهد. تمرکز اصلی آن‌ها بر تأمین لوله‌هایی با استحکام بالا جهت کاربردهای حیاتی است.

 

۲. مجتمع صنعتی کاوه ایرانیان

کاوه ایرانیان به عنوان یک بازیگر مهم در بخش خصوصی، توانسته است جایگاه قابل توجهی را در تولید لوله‌های مانیسمان در سایزها و رده‌های خاص کسب کند. این شرکت غالباً بر تأمین نیازهای تخصصی بازار داخلی و همچنین تولید محصولاتی با مشخصات فنی دقیق متمرکز است.

تمرکز محصولی: این شرکت به ویژه در تولید لوله‌های با رده بالاتر (مانند رده ۸۰) و سایزهای متوسط که در شبکه‌های توزیع و صنایع پتروشیمی کوچک‌تر کاربرد دارند، فعال است.

رقابت‌پذیری: رقابت‌پذیری آن‌ها عمدتاً بر پایه انعطاف‌پذیری در تولید سفارشات مشتریان و زمان‌بندی تحویل استوار است، که در پروژه‌هایی با نیازهای فوری اهمیت پیدا می‌کند.

 

۳. شرکت لوله ساوه

شرکت لوله ساوه نیز یکی از نام‌های شناخته شده در صنعت فولاد ایران است که در زنجیره تأمین مواد صنعتی کشور نقش ایفا می‌کند. اگرچه تمرکز تولیدی آن‌ها ممکن است گسترده‌تر از لوله مانیسمان خالص باشد، اما در این حوزه نیز دارای توانمندی‌هایی است.

نقش در زنجیره تأمین: توانایی تولید لوله‌های مانیسمان در ساوه به تکمیل سبد محصولات مورد نیاز صنایع مختلف کمک می‌کند و وابستگی به واردات در برخی سایزهای استاندارد را کاهش می‌دهد. تمرکز بر کیفیت نهایی و مقاومت در برابر خوردگی، یکی از نکات مورد توجه در تولیدات این شرکت است.

بیشتر بخوانید: کاربرد لوله مانیسمان در صنعت و ساختمان

۴. شرکت لوله مانیسمان گستر اسفراین؛ تولیدکننده لوله‌های با رده‌های متنوع

کارخانه لوله گستر اسفراین یکی دیگر از تولیدکنندگان مطرح لوله مانیسمان در ایران است که در سال ۱۳۸۵ با ظرفیت تولیدی سالانه ۱۰۰٬۰۰۰ تن تأسیس شد. این شرکت با در اختیار داشتن پنج خط تولید پیشرفته شامل نورد، کیسینگ، تیوبینگ تکمیلی، و کوپلینگ، توانایی ساخت انواع لوله‌های مانیسمان در رده‌های ۲۰، ۴۰، ۶۰، ۸۰، ۱۲۰ و ۱۸۰ را در طول‌های ۶ و ۱۲ متری دارد.

این مجموعه با تکیه بر فناوری‌های روز و استفاده از لوازم یدکی استاندارد و باکیفیت برای خطوط تولید، راندمان خود را افزایش داده و به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان بزرگ مواد اولیه صنعتی در کشور شناخته می‌شود. هدف اصلی کارخانه لوله گستر اسفراین، تولید لوله‌های بدون درز مورد نیاز در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است، که این امر جایگاه این شرکت را در میان تولیدکنندگان برتر ایران تثبیت کرده است.

 

۵. شرکت فولاد صنعت قوام؛ تولیدکننده لوله‌های مقاوم در برابر فشار و حرارت بالا

شرکت فولاد صنعت قوام از دیگر واحدهای فعال در حوزه تولید لوله مانیسمان در ایران به‌حساب می‌آید. این کارخانه با تولید لوله‌هایی در رده‌های ۲۰، ۴۰ و ۸۰، محصولاتی بسیار مقاوم ارائه می‌دهد که توان تحمل فشار و دمای بالا را دارند و عمدتاً در سیستم‌های مرتبط با دیگ بخار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

همچنین بخشی از محصولات این شرکت در صنایع دارویی و غذایی کاربرد دارد، زیرا از نظر استانداردهای بهداشتی، مقاومت در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی، کیفیت بالایی دارند. از جمله انواع خاص تولیدات فولاد صنعت می‌توان به لوله‌های مانیسمان ضد سایش اشاره کرد که همان‌طور که از نامشان پیداست، در برابر سایش و خوردگی مقاومت طولانی‌مدت نشان می‌دهند و عمر مفید بالایی دارند.

 

۶. شرکت پروفیل فولادی اصفهان؛ تولیدکننده باسابقه لوله مانیسمان در قلب ایران

شرکت پروفیل فولادی اصفهان که با نام پروفیل‌سازی جباری نیز شناخته می‌شود، از قدیمی‌ترین کارخانه‌های تولید لوله مانیسمان در ایران است. این مجموعه در سال ۱۳۵۶ در شهر اصفهان تأسیس شد و بیش از ۴۰ سال سابقه فعالیت در زمینه تولید انواع پروفیل و لوله‌های فولادی دارد.

فرایند تولید در این شرکت با روش نورد سرد انجام می‌شود و لوله‌ها در سایزهای ۰.۵، ۰.۷۵ و ۱ اینچ به‌صورت تدریجی از اندازه‌های بزرگ‌تر به کوچک‌تر شکل‌دهی می‌شوند. موقعیت جغرافیایی ممتاز کارخانه در مرکز کشور موجب شده است تا محصولات آن به راحتی و با هزینه حمل‌ونقل کمتر به تمامی نقاط ایران ارسال شوند. شرکت پروفیل فولادی اصفهان با تکیه بر تجربه طولانی و کنترل دقیق کیفیت، یکی از تأمین‌کنندگان قابل‌اعتماد لوله مانیسمان در بازار داخلی محسوب می‌شود.

 

۷. گروه ملی صنعتی فولاد ایران؛ بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تولیدکننده فولاد و لوله مانیسمان کشور

کارخانه گروه ملی صنعتی فولاد ایران به عنوان قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در کشور شناخته می‌شود. این شرکت در سال ۱۳۴۲ تأسیس شده و ظرفیت تولید سالانه آن به حدود ۱٬۴۳۵٬۰۰۰ تن می‌رسد.

تنوع محصولات این مجموعه بسیار بالا است و شامل لوله‌های مانیسمان، لوله‌های درزدار، ورق‌های گالوانیزه، گرم و سرد می‌شود. بخشی از محصولات این شرکت علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای امارات، کویت، عراق، آلمان، چین و سودان صادر می‌گردد.

لوله‌های مانیسمان تولیدی گروه ملی فولاد ایران مطابق با استانداردهای بین‌المللی ASTM، API 5L، DIN، ISIRI و IPS ساخته می‌شوند. تفاوت این نوع لوله با لوله‌های درزدار در نبود درز جوش است که باعث افزایش مقاومت آن در برابر فشار و خوردگی می‌شود. این شرکت یکی از ارکان اصلی توسعه صنعت فولاد و لوله بدون درز در ایران بوده و نام آن در فهرست معتبرترین تولیدکنندگان داخلی جای گرفته است.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره لوله استنلس استیل

۸. گروه صنعتی سپاهان؛ پیشکسوت تولید لوله مانیسمان با تمرکز بر استحکام بالا

گروه صنعتی سپاهان یکی از تولیدکنندگان برتر لوله مانیسمان در ایران است که با بیش از ۵۰ سال سابقه درخشان در این صنعت، جایگاه خود را تثبیت کرده است. این شرکت تولیدکننده لوله مانیسمان در ایران با پایبندی به استانداردهای ملی و بین‌المللی، کیفیت بالای لوله‌های بدون درز خود را تضمین می‌کند.

از محصولات تخصصی این مجموعه، لوله مانیسمان گوشتدار است که به دلیل ضخامت دیواره بیشتر، مقاومت فوق‌العاده‌ای در برابر فشار بالا، دمای زیاد و خوردگی از خود نشان می‌دهد. این ویژگی ساختاری، لوله‌های سپاهان را برای به‌کارگیری در شرایط محیطی سخت و خطوط انتقال نیازمند استحکام مضاعف، بسیار کاربردی می‌سازد. سابقه طولانی این گروه، نشان‌دهنده تجربه عمیق در تولید محصولات فولادی با عملکرد تضمین‌شده است.

 

۹. کارخانه لوله مانیسمان کیهان؛ تولیدکننده مدرن لوله‌های بدون درز با ظرفیت بالا

کارخانه لوله مانیسمان کیهان یکی دیگر از تولیدکنندگان مهم در حوزه لوله مانیسمان در ایران است که فعالیت خود را از سال ۱۳۷۰ آغاز کرده است. این شرکت با ظرفیت تولید سالانه ۳۵۰٬۰۰۰ تن، سهم قابل توجهی در تأمین نیاز بازار دارد.

کیهان لوله‌های بدون درز خود را مطابق با استانداردهای روز دنیا تولید می‌کند. روش تولیدی که این شرکت به کار می‌گیرد، استفاده از روش ERW و جوش بدون الکترود است؛ هرچند که هدف اصلی لوله‌های مانیسمان، حذف کامل درز جوش است، استفاده از این روش‌های پیشرفته در فرآیندهای تکمیلی یا تولید لوله‌های مشابه، حاکی از به‌روز بودن تجهیزات این کارخانه است. عدم وجود درز جوش در محصول نهایی مانیسمان کیهان، تمامی مشکلات کیفی رایج در لوله‌های درزجوش را از بین برده و موجب افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان به این محصول بدون درز شده است.

 

سایر بازیگران کلیدی و واردات

علاوه بر این سه شرکت بزرگ، بازیگران دیگری نیز در زنجیره تولید لوله در ایران فعال هستند که ممکن است بر محصولات خاصی تمرکز داشته باشند. تحلیل بازار نشان می‌دهد که در زمینه تولید لوله بدون درز، رقابت سختی بین این برندهای داخلی برای پوشش سلیقه و نیازهای پروژه‌های مختلف وجود دارد.

در بخش واردات، لوله‌های مانیسمان از کشورهایی مانند آلمان، هند و چین وارد می‌شوند. لوله‌های آلمانی اغلب به دلیل دقت ابعادی فوق‌العاده و استانداردهای کیفیتی (مانند دقت در ضخامت دیواره) مورد تقاضا هستند، هرچند قیمت آن‌ها بسیار بالاتر از تولیدات داخلی است. واردات از هند و چین بیشتر جنبه تأمین سایزهای کم‌تولید داخلی یا محصولات API با قیمت رقابتی‌تر را پوشش می‌دهد.

 

جمع‌بندی: نقش تولیدکنندگان لوله مانیسمان در خودکفایی صنعتی و صادرات

صنعت لوله مانیسمان ایران، با تکیه بر دانش فنی تولید لوله بدون درز، نقشی حیاتی در استقلال زیرساخت‌های انرژی کشور ایفا می‌کند. حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولیدکنندگان لوله مانیسمان داخلی، نه تنها وابستگی استراتژیک به واردات را در شرایط سخت کاهش می‌دهد، بلکه به عنوان یک دانش بومی، امکان صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا را نیز فراهم می‌آورد. استحکام ذاتی، عمر طولانی و توانایی تحمل شرایط عملیاتی سخت، مزیت رقابتی پایداری است که لوله‌های مانیسمان ایرانی را در بازارهای منطقه‌ای نیز قابل رقابت می‌سازد. توسعه مستمر این صنعت، تضمین کننده امنیت و پایداری در پروژه‌های آتی کشور خواهد بود.